تعیین شاخصهای خدمات ترویجی و تحلیل توزیع استانی پتانسیل‌های انسانی و فیزیکی ترویج کشاورزی در ایران

نابرابری در توزیع خدمات در بین استانهای کشور از موضوعات جدی است که در سالهای اخیر توجه بسیاری از محققین و برنامه ریزان را به خود جلب کرده است. این نابرابری در فرآیند توسعه اجتماعی – اقتصادی به طور عام و در توزیع خدمات ترویج کشاورزی به طور خاص قابل مشاهده بوده و کشور با شکاف مضاعفی از نظر سطح برخورداری از خدمات ترویجی در بین استانها مواجه است. بنابراین هدف اصلی این مقاله تدوین برخی شاخصهای خدمات ترویج کشاورزی و سنجش سطح برخورداری استانهای کشور از این خدمات می باشد. برای تحقق این هدف در فاز اول از طریق مرور ادبیات موضوع 33 شاخص ترویج کشاورزی تدوین و در معرض ارزیابی 75 نفر از کارشناسان ترویج در پنج استان کشور که به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده بودند قرار گرفت که پس از ارزیابی آنها، 30 شاخص برای سنجش سطح برخورداری استانها از امکانات فیزیکی و انسانی ترویج کشاورزی مناسب تشخیص داده شد. سپس در فاز دوم مطالعه اطلاعات مربوط به شاخصهای فوق برای 28 استان کشور جمع آوری گردید که در این مرحله تنها امکان دستیابی به داده های مربوط به 24 شاخص ترویجی ، شامل 11 شاخص منابع انسانی و 13 شاخص امکانات فیزیکی ترویج کشاورزی میسر گردید و عملا امکان دسترسی به اطلاعات6 شاخص مربوط به اعتبارات ترویجی فراهم نشد و تجزیه و تحلیل ها نیز بر مبنای 24 شاخص انجام گرفت. برای محاسبه شاخص ترکیبی هر استان و تعیین سطح برخورداری آنها از خدمات ترویجی، شاخصهای 24 گانه با بهره گیری از روش تقسیم بر میانگین رفع اختلاف مقیاس شدند و سپس از طریق تکنیک تحلیل مولفه های اصلی، شاخص ترکیبی به تفکیک برای امکانات فیزیکی و پتانسیلهای انسانی ترویج محاسبه و سطح برخورداری استانها از خدمات ترویجی اندازه گیری شد. یافته های این مطالعه نشان داد که شکاف قابل ملاحظه ای بین استانهای کشور از نظر سطح برخورداری از خدمات ترویجی وجود دارد و اینگونه خدمات متناسب با نیازها و پتانسیلهای کشاورزی در سطح استانها توزیع نشده اند.